­وابستگی پهلوی و دخالت بیگانگان از عوامل اصلی سقوط دولت مصدق بود/ عدم موفقیت فرهنگ و هنر در بازتاب کودتای ۲۸ مرداد

یورنا کودتای 28 مرداد 1332 ننگ استعمار است. حادثه ای که منجر به سقوط حکومت مردمی مصدق شد و حکومت دست نشانده و تابع عنان به جای آن قدرت را در دست گرفت تا ثمره ملی شدن صنعت نفت بر سفره مردم سرازیر نشود. استبداد و وابستگی پهلوی دوم که مهمترین عامل در شکل گیری این واقعه تاریخی بود، پس از کودتا و سقوط حکومت مشروع، لطمات زیادی را در امور مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و غیره به کشور وارد کرد.

امروز پس از گذشت بیش از هفتاد سال از آن حادثه تلخ، قوه قضائیه در ادامه طرح تعالی و تحول، اولین جلسه پرونده کودتای 28 مرداد 1332 را در شعبه 55 دیوان بین المللی برگزار کرد. دادگاهی به ریاست قاضی حسین زاده و جمعی از وکلای مجتمع تشکیل شد.

وراث و شاکیان این پرونده از رئیس دادگاه خواستند با صدور حکمی بر اساس قوانین و مقررات بین المللی و داخلی، به مردم شریف ایران که مجبور به پذیرش سقوط حکومت مردمی خود شده اند، غرامت و تسکین بدهد. مجازاتی که جبران سالهای خفگی، غارت و چپاول توانایی های ملت ایران توسط پهلوی دوم و دولت آمریکاست.

سواد تاریخی برای اهل فرهنگ و هنر، حلقه مفقوده

اما در این زمینه، نوه دکتر محمد مصدق در گفت و گو با وی می گوید: مقدار وی گفت: دخالت بیگانگان و دولت وابسته به پهلوی یکی از مهم ترین عوامل سقوط حکومت مردمی مصدق بود.

وی افزود: ضعف و تردید پادشاه ایران در آن زمان و وضعیت نامناسبی که به دلیل اختلافات مردمی در جامعه شکل گرفت نیز دلیل آن شد.

نوه دکتر مصدق و درخواست کننده کودتای 28 مرداد 1332 بر پیامدهای مخرب و آسیب های فرهنگی و غیراقتصادی این رویداد تاکید کرد و گفت: متأسفانه هنرمندان و تولیدکنندگان فرهنگی و هنری در رابطه با این حادثه کمی منفی رفتار کردند. کودتا بازتاب درست و واقعی این واقعه.

وی ادامه داد: هرچند در آثاری به صورت پراکنده به این اهمیت اشاره شده است، اما مشخصاً به جز چند مستند تاریخی، هیچ اثری نتوانسته به درستی کودتای 28 مرداد را بازتاب دهد.

دادستان در پایان اظهارات خود به رسیدگی به کودتای 28 مرداد گفت: شاید فقط در سریال شهرزاده و در سریال انگلیسی مادر صفر دوح و کیف به این واقعه تاریخی پرداخته شد اما برخورد شد. هرگز به صورت مستقل پردازش نشده است.

نوه دکتر محمد مصدق در پایان اظهارات خود تاکید کرد: به اعتقاد من عدم مطالعه کافی تولیدکنندگان فرهنگی در کشور ما دلیل بی توجهی به این موضوع است.

وقایع تاریخی در گذر زمان منعکس می شود

محمدمهدی عبد خدایی از یاران شهید نواب صفوی و دبیرکل مجمع فدائیان اسلام مقدار وی بیان کرد: تفاوت رزمندگان با رژیم طاغوت و بقای مصدق به تنهایی عامل وقوع این حادثه تلخ است.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا سینما، تلویزیون و سایرین در چهار دهه گذشته توانسته اند کودتای 28 مرداد را به درستی انعکاس دهند، گفت: رویدادهای تاریخی در طول یک عمر، وقوع اعمال و پیامدها و همچنین اثرات آن. که رخ داد، دلیل تولید فرهنگی به نظر نمی رسد، به عنوان مثال، یک قرن پس از شکل گیری انقلاب کبیر فرانسه، اولین بازتاب ها و آثار فرهنگی این رویداد ظاهر شد.

دبیرکل مجمع فدائیان اسلام با اشاره به انتشار دو جلد خاطرات مبارزات خود توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی، گفت: اخیرا مذاکرات مثبتی با یک گروه صنعت سینما که در این زمینه فعالیت می کنند انجام دادیم. از مستندهای تاریخی گرفته تا مستند تاریخ شفاهی که اساس خاطرات سیاسی من بر اساس آن ساخته شود که امیدوارم به زودی تکمیل و تولید شود.

فقط مستند و نه چیز دیگه
هرچند در پرونده مربوط به کودتای 28 مرداد نظرات شاکیان متفاوت است، اما در حوزه سینمای مستند نیز در سال های اخیر آثار قابل قبولی تولید شده است. آثاری که بر اساس تحقیقات، شاهدان عینی و اظهارات مورخان تولید شده و با وجود اینکه برخی از آنها توسط شبکه های کشورهای متخاصم پخش شده است، واقعیت استعمار آمریکا و وابستگی رژیم ستمشاهی به آن قابل بررسی نیست :

یادآوری از مبارزات دکتر حسین فاطمی
این مستند محصول سال 1359 شامل گفتگوی خصوصی با صدلات فاطمی خواهر حسین فاطمی وزیر امور خارجه دکتر مصدق می باشد. او توضیح می دهد که چگونه 16 روز پس از دستگیری برادرش حسین، در یک حرکت مردمی ظاهراً خودجوش تصمیم گرفته شد توسط شعبان جعفری و برادرزاده هایش کشته شود.

آقای نخست وزیر
مستند «آقای نخست وزیر» به کارگردانی محمدرضا امامقلی، داستان 28 ماه نخست وزیری در دولت ناسیونالیستی دکتر مصدق است. رمانی که تجربه ملت ایران را برای نسل امروز بازگو می کند.
خونین ترین جنگ جهان پایان یافته است، اما برای ایران که ثروت عظیمی در زیر خاک خود نهفته است، جنگ هنوز به پایان نرسیده است. مردمی که دیگر تحمل غارت نفت را ندارند برای احقاق حق خود به پا می خیزند. این قیام سرآغاز مبارزه ای بالا و پایین با دشمنان سرسخت است. مبارزه ای آمیخته با روزهای شیرین و تلخ. در میان دولتمردان آن زمان، نخست وزیری را به عهده گرفت و روایت او از وقایع دوران سلطنتش خالی از لطف نیست! مردم ما برای کسب تجربه بهای سنگینی پرداخته اند و باید تجربیات نیاکانشان در اختیار نسل های آینده باشد. بیان تاریخ گذشته یعنی چنگ زدن به خاطره ای که در لحظه خطر می درخشد و باید بدانیم که در تاریخ چیز جدیدی وجود ندارد، جز آنچه نمی دانیم.

کودتای 53

این مهم ترین مستندی است که تا به حال درباره کودتای 28 مرداد ساخته شده است. این مهم به دلیل ایجاد مستندات جدید در مورد این رویداد و به دلیل کیفیت و فرمت آن و مشارکت تدوینگر افسانه ای والتر مرش و بازیگر معروف رالف فاینس در ساخت این مستند از دیگر جذابیت های این مستند است. موضع کارگردان از ابتدای فیلم مشخص است. تقی امیرانی شیفته مصدق است و این را می توان در ابتدای فیلم دید. می دانیم که با فیلمی روبرو هستیم که قرار است با تحلیل 7 مرداد 1398 مصدق را به عنوان یک قهرمان ضد استعمار تجلیل کند. امیرانی دقیقاً به همین دلیل است که سخنان رکیک اردشیر زاهدی درباره مصدق را در فیلمش نگه داشته است. اردشیر زاهدی با قرار گرفتن در مقابل دوربین، ناخواسته به ترسیم چهره ای زیبا و در عین حال مظلوم از قهرمان نهضت ملی شدن صنعت نفت کمک می کند. در حالی که اکثر شاهدان ایرانی در کنار مصدق قرار می گیرند و با دلسوزی از او صحبت می کنند، انتقادات از سلطنت طلب اردشیر زاهدی در نهایت به نفع مصدق تمام می شود. امیرانی در بررسی دلایل کودتا به نقد عملکرد تایید شده (شاید مهم ترین آن انحلال مجلس شورای ملی باشد) نمی پردازد. انتقادات مصدق ربطی به «کودتای 53» ندارد. این هم از نگاه ستایش آمیز امیرانی به نخست وزیر می آید. نقد مصدق می‌تواند مبنای کارهای دیگر نیز باشد و مستند کودتای 1953 چنین وظیفه‌ای را برای خود تعیین نکرده است.

آقای نخست وزیر

این فیلم که از شبکه مستند سیما پخش شد، مروری رضایت بخش از دوران نهضت ملی است. وجه تمایز این اثر مصاحبه با شخصیت هایی است که کمتر عکسشان در رسانه های رسمی منتشر می شود. افرادی مانند عبدالعلی ادیب برومند، ابراهیم یزدی، محمد توسلی، هرمیداس باوند، سید حسین موسویان و حسین شاه حسینی. کارگردان با زیرکی تصمیم گرفت از مصدق از نزدیکانش انتقاد کند. این فیلم توسط سازمان اوج تولید شده است، بنابراین جای تعجب نیست که نقش آیت الله کاشانی و نزدیکان ایشان در شکست نهضت ملی کمرنگ شود!

محاکمه مصدق
مصدق پیشنهاد فرار توده را نپذیرفت. این پیشنهاد توسط سرگرد مهدی همایونی یکی از اعضای وقت حزب توده در هنگام دستگیری به وی ارائه شد. او می دانست که دربار آخرین محفل ارتباط مؤثر با مردم است و نمی خواست چنین فرصتی را از دست بدهد. فیلم احسان عمادی به دادگاه جنجالی مصدق پس از کودتای 28 مرداد می پردازد. او بعدها در فیلم دیگری که درباره ترور رزم آرا کارگردانی کرد، وجهی متفاوت از مصدق و دیگر چهره های آن دوران را نشان داد. در مورد این فیلم اینجا چند خطی نوشتم.

مصدق، نگاهی دیگر
روزی روزگاری در احمدآباد جشنی بود که نام او را بر سر زبان ها انداخت. «مصدق، دیدگاهی دیگر» شامل گفتگو با مردم روستای احمدآباد است. هدی صابر در فیلم خود با نشان دادن منش و رفتار دکتر مصدق تصویری از یک جامعه آرمانی ارائه کرد. تصویری که شاید به ما کمک کند بفهمیم اگر کودتای 28 مرداد اتفاق نمی افتاد، ایران مصدق چه جامعه ای بود.

وکیل دوست داشتنی
مستندی از وکیل مدافع دکتر مصدق. سرهنگ سلیل بذرمهر که در سال 1373 ساخته شد و تصاویری بکر از روزهای باز بودن دروازه های قلعه احمدآباد به روی عموم ارائه می دهد. ظاهرا این تنها گفتگوی تصویری باقی مانده از بزرگمهر است و به همین دلیل ارزش دارد.

انتهای پیام/