سیدحسن خمینی: شأنیت علمی آقای هاشمی رفسنجانی مغفول ماند – یورنا

به گزارش «یورنا»، اشاره به ایسنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی با بیان موضوع «تفکر فقهی» در مؤسسه امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، گفت: در حوزه فقه و این که می‌توانیم. بحث فقه بین رشته ها، ایشان قبل از مجتهدین بوده و این است که آیا می توان ابواب فقه را به حوزه های مختلف تقسیم کرد و گفت که هر کدام؟ آیا وکیل باید در یک زمینه فعالیت کند؟

امام یادگار افزود: از نظر تاریخ اولین فردی که آمد جامع الشرایط، هوشمند و متحرک بود. یعنی مثلا شخصی مثل بوعلی سینو هم پزشکی می دانست و هم فلسفه. اما کم کم به نظر می رسد بشریت به این نتیجه رسیده است که باید رشته ها را بیشتر و بیشتر مشخص کند و امروز به جایی رسیده است که انسان چیزی از موضوع می داند و قبل و بعد از آن چیزی نمی داند; یعنی فقط برنامه نویسی کامپیوتر بلد است و نمی داند سخت افزار چه می کند. او حتی نیازی به دانستن ندارد.

وی تاکید کرد: سوال این است که آیا این امر در فقه امکان پذیر است؟ از این رو باید به سراغ یک نفر متخصص در عبادت و شخص دیگری در معاملات برویم. و عبادت را به حج و نماز و زکات و خمس تقسیم کنید. در معامله، که دشوارتر می شود، زیرا اختلافات بین بخشی مطرح می شود. یعنی دعواهای بانکی و حالا متاورس و هوش مصنوعی بالاخره حل می شود.

سید حسن خمینی خاطرنشان کرد: بسیاری از فقها به این موضوع ساده می پردازند و می گویند کار فقیه نیست; کلی می گوییم، مثلاً اگر مضر است، حرام است، یا ارزش معقولی دارد، مالک آن است. اگر موبایلی که در دست شماست آسیب دیده باشد، و اگر نباشد، آسیب دیده است. در حالی که این دیدگاه مبتنی بر یک تصور غلط است; ضمناً موضوع حکم فقهی الزاماً یک اثر فقهی است نه مصداق اثر فقهی. آیا می توانم موضوع پروپوزال را ندانم اما پیشنهاد را بیان کنم؟! حتی ذکر مصادیق فراوان، شأن فقیه است.

وی افزود: مباحث از سایر علوم است; به خصوص در زمانه ما که انقلاب عظیمی را پشت سر می گذارد. زمانی که ما در آن زندگی می کنیم به اندازه آغاز عصر صنعتی شدن اهمیت دارد. لایه جدیدی از نظم اجتماعی به دلیل مسائل فضای مجازی در بین انسان ها در حال ظهور است. تبدیل به دنیای متفاوتی از روابط و ارتباطات می شود و ما حتی آن را احساس نمی کنیم، زیرا خودمان در این مسیر حرکت می کنیم. اگر کسانی که در 30، 40 سال اول انقلاب صنعتی بودند، متوجه نشدند که چه اتفاقی افتاده و به گذشته نگاه کنند، می توانند آن را به قبل و بعد تقسیم کنند، دوران ما دقیقاً همین است. یعنی این دوره ای است که وارد فضای جدیدی از روابط می شود.

امام یادگاران تاکید کرد: نسل آینده با نسل گذشته ما بسیار متفاوت است. ما گذرا و عجیب هستیم و هر دو را درک می کنیم. یعنی هم دوران بدون اینترنت و هم عصر بعد از اینترنت را فهمیده ایم و فردا فضایی پیش می آید که اصلاً نمی دانیم روابط چیست. زمانی که همه مرزها ناپدید می شوند و همه چیز تغییر می کند و روابط تغییر می کند. و نظمی که بعداً خود را بر این فضا تحمیل می کند.

فرمود: از نظر فقه، اولین سوال این است که آیا شما مجاز به تعیین تقسیم ابواب در بخش فقه هستید؟ به این معنا که وقتی چشمت درد می‌کند به چشم پزشک می‌روی و وقتی مریض می‌شوی پیش روانپزشک و وقتی چشمت درد می‌کند هیچ‌کس در حوزه حقوق به سراغ چشم نمی‌رود.

سید حسن خمینی خاطرنشان کرد: من فکر می کنم نقطه قوت بحث های اجتهادی ما در این موضوع است; و این مسئله هم زمینه دارد و هم فتوا، ولی معمولاً چون نیاز نبود و موضوعات ساده بود، یک نفر مثل شیخ انصاری همه موضوعات را می دانست و همه از او تقلید می کردند. اما امروز اصلا اینطور نیست. امروز مجتهدی که بخواهد همان حکم اصیل را ارائه کند بدون توجه به مسائل جدید و مناسبات جدید و نسبت های جدید نمی تواند آن را بیان کند. این بدان معناست که هر یک از ما و حتی جامعه به مراجع مختلفی مراجعه می کنیم. به نظر من این هم قابل دفاع است و هم باید طبیعی باشد، چون معنای علم متفاوت است.

وی با اشاره به سالگرد درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی در 28 آذرماه افزود: اتفاقاً این موضوع را با ایشان بسیار در میان گذاشتیم. البته بارها در مناسبت های مختلف آن را با عنوان «اجتهاد شوروی» بیان کرده است. آیا می توانیم اجتهاد شورا را بشنویم؟ یعنی در یک شورا با هم بنشینیم و در مورد هر موضوعی بحث کنیم. مرحوم آقای هاشمی بر این موضوع بسیار اصرار کردند و فرمودند از نظر فقه و اکثر ادله در اصل فقه قابل ارائه و دفاع است. بعدا وارد بحث فنی موضوع شدم و به نظرم قابل دفاع هم هست.

امام یادگار تصریح کرد: ما برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی این کار را انجام دادیم. شاید هم نمی‌دانستند که این اتفاق افتاده و از دسته شورای نگهبان است. در شورای نگهبان طبق قانون اساسی که همه امضا کرده اند، گروهی می نشینند و با اکثریت رأی عمومی را مطرح می کنند. این بدان معناست که این رویداد نه تنها ممکن است، بلکه اتفاق افتاده است. به هر حال، اگر دعوای شوروی در عرصه اجتهاد مطرح شود، خود آن اختلاف ماهیت بین رشته ای دارد. یعنی علما در عرصه های مختلف می توانند دور هم بنشینند و بحث جمعی کنند و فتوا جمعی بدهند و پس از آن جامعه تقلید از شورا کند.

وی افزود: طبیعی است که دیگران هم نقد داشته باشند و می توان در مورد این بند صحبت کرد. او در مورد موضوعات و مثال ها صحبت کرد. البته من هم حاضرم در مورد این بخش و بحث اصالت آن صحبت کنم. چون به نظر من حتی تقلید علم هم لازم نیست و دلیلی بر صحت تقلید علم و وجوب تقلید علم نداریم و می توان به علم هم رجوع کرد.

سید حسنی خمینی در بخشی دیگر از سخنان خود با اشاره به اینکه این پژوهشکده برای کار بر روی مناظره امام تاسیس شده است، گفت: در رابطه با امام دو راه می توانیم دنبال کنیم. یکی آن چیزی است که امام فرمودند و دو حرف امام. آنچه امام فرمودند این است که بررسی کنید نظر این شخص در مورد مسائل زمان خودش و مسائلی که در آن زمان اتفاق افتاده چیست. اما مسئله دوم این است که اگر امروز بود این مدرسه چه می گفت؟ او درباره اتفاقات امروز چه می گوید؟ بیایید او را به عنوان یک پتانسیل سیال و یک مدرسه رو به رشد ببینیم.

وی تاکید کرد: بحث تاثیر زمان و مکان در اجتهاد این است که ما در عین حال بگوییم امام صادق(ع) چه می گوید و در عین حال بگوییم امام صادق(ع) امروز چه می شد. یعنی از نظر زمانی و مکانی، استحکام این ساختار و مطالب فکری برای پرس و جوهای امروزی چیست؟ پاسخ به سوالات امروز چیست؟ البته این بدان معنا نیست که او یافته های قدیمی خود را رها کند. زیرا او نمی خواهد آنچه را که من امروز می گویم بگوید. او می گوید اگر امروز بود چه می گفت. این موضوع باید در موسسه علمی هم باشد.

امام با طرح موضوع «اجتهاد در نظر امام» توضیح داد: اجتهاد در نظر امام همان کاری است که ما با مکتب فقهی جعفری انجام می دهیم که آن را یک مذاهب می بینیم و در آن اجتهاد می کنیم. همانطور که امام فرمودند شطرنج حرام است و امروز هم می گویند. در زمان ما هم همین داستان است. در غنا بحث مفصلی در مورد حرام یا حلال بودن موسیقی و آواز مرد یا زن وجود دارد. روایات ایشان یکی دو تا نیست، بلکه بحث جدی است که مربوط به آن زمان است; چون اینها در جلسه بودند و امروز جلسه نیست. یعنی خود موسیقی حرام نیست و مجلس افراط و فحاشی حرام است.

وی تاکید کرد: پژوهشکده باید تمام توان خود را در اختیار امام آینده قرار دهد. تا آخرین امام. خیلی خوب گفته شده است و دوستان باید بیشتر وارد این عرصه شوند، اما این پژوهشکده برای همین تاسیس شد. اگر امروز آنجا بودند چه می گفتند و در مقایسه با مسائل جدید چگونه عمل می کردند؟ به خصوص که ما در یک دوره گذار هستیم. یک دوره بسیار مهم و زندگی ما به قبل و بعد از ما تقسیم می شود. این دوره، دوران پیدایش فضاست که فضای مجازی طبیعت را «انقلابی» می کند و همه مسائل آن را تغییر می دهد.

سید حسن خمینی در پایان با اشاره به سالگرد درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی گفت: ایشان یکی از سرافرازترین افراد جهان اسلام بودند. واقعیت این است که افتخار علمی آقای هاشمی نادیده گرفته شده است. خوش شانس بودم که 10 سال آخر عمرش را بدون گذراندن چند ساعت در حضورش سپری کردم. نکته این است که فقه، روش، تفسیر و تشبیه اسلامی او نادیده گرفته شد و بیشتر به عنوان یک شخصیت سیاسی شناخته می شد. البته واقعیت این است که از آنجایی که او در این مسیر پیشوای زمان خود بود، حق داشت که چنین نامیده شود; اما جنبه های دیگر شخصیت او پنهان ماند.

وی تصریح کرد: کار مهم تفسیر، تفسیر هادی و سپس فرهنگ قرآن، البته کار جمعی بود، اما خودش در زندان شروع کرد و زحمت کشید. نقشی که او در تاریخ انقلاب دارد و اینکه قلم به دست گرفته و روز به روز وقایع را یادداشت می کند و خاطراتش را حفظ می کند، جنبه بسیار مهمی در تاریخ انقلاب است. اما من بیشتر به جنبه فقهی و بحث اجتهاد ایشان و بحث علمی ایشان در زمینه فقه و روشها علاقه دارم که کنار گذاشته شده و عملاً جای تأمل دارد.