آیا پایتخت باید عوض شود؟ – یورنا

طرح واگذاری سرمایه در همه دولت ها مطرح بوده و بحث های زیادی را در بین مسئولان، مدیران و کارشناسان ایجاد کرده است، اما به دلیل مشکلات، ناتوانی و رسیدگی به این واگذاری، تاکنون این طرح اجرایی نشده است.

به گزارش یورنا با اشاره به جیب ایران; هزینه های بسیار سنگین چنین اقدامی همواره مهمترین عامل شکست این طرح تلقی شده است. در شرایطی که ایران در ماه های اخیر با بحران تامین انرژی مواجه بوده و تحت فشار تحریم های بین المللی با مشکلات مالی جدی مواجه شده است، مشخص نیست که هدف از این طرح اسکان مجدد چیست.

با این حال، حامیان این طرح می گویند که بحران زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی در تهران ضرورت اقدامات اساسی را روشن تر کرده است.

مخالفان نیز اعلام تغییر پایتخت را به دلیل بحران های متعدد دولت و ناکارآمدی آن در اجرای پروژه های عمرانی بسیار کوچکتر، اشتباه می دانند.

مسعود بیشیکیان رئیس دولت چهاردهم از ابتدای کار خود بارها بر انتقال پایتخت به جای دیگری تاکید کرده است.

آیا پایتخت باید تغییر کند؟

تهران کلان شهری است که بیش از 9 میلیون نفر در آن زندگی می کنند. این در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند به دلیل تردد روزانه ساکنان شهرهای اطراف تهران و تردد از مناطق دیگر، جمعیت پایتخت در طول روز به حدود پانزده میلیون نفر می رسد.

این افزایش ناگهانی جمعیت روزانه فشار زیادی بر زیرساخت های شهری، حمل و نقل و به ویژه منابع حیاتی مانند آب و برق وارد می کند.

رئیس جمهور آب را مهمترین چالش تهران دانست. میزان آلودگی هوای تهران مدام از استانداردهای جهانی فراتر رفته و این موضوع سلامت مردم را تهدید می کند.

همچنین تهران در مسیر فاجعه زلزله قرار دارد و کارشناسان همواره در این مورد هشدار می دهند.

علاوه بر چالش های زیست محیطی، تراکم بالای جمعیت در تهران باعث ایجاد مشکلات جدی در حمل و نقل عمومی، ترافیک سنگین و آلودگی هوا شده است.

مسائل اقتصادی نیز به شدت با رشد جمعیت در تهران مرتبط است. بر اساس تحقیقی که فصلنامه ژئوپلیتیک منتشر کرده است، ۲۳ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به تهران است. این تمرکز اقتصادی در یک منطقه خطرات بزرگی را برای کل کشور به همراه دارد. به طوری که وقوع بحران های طبیعی مانند زلزله یا بحران اقتصادی می تواند پیامدهای گسترده تری برای کل کشور داشته باشد.

این تمرکز نیروی انسانی در تهران منجر به تمرکز اداری و بوروکراسی درهم تنیده در شهر شده و روند ارائه خدمات عمومی را کسل کننده تر و کارآمدتر کرده است.

علی مدنی پور، استاد شهرسازی دانشگاه نیوکاسل انگلیس، تغییر پایتخت را راه حل نمی داند. وی می گوید: بسیاری از مشکلات تهران مانند کمبود و گرانی مسکن، مشکلات حمل و نقل، آلودگی هوا، نابرابری های اجتماعی و مشکلات ریز و درشت اقتصادی مشابه مشکلات شهرهای بزرگ دنیاست، علاوه بر این، مشکلات مشابهی در سایر مناطق ایران وجود دارد، بنابراین، سوال اصلی این است که آیا مشکل پایتخت قدیم با انتخاب پایتخت جدید حل خواهد شد؟ اگر دولت تهران را ترک کند، شهری با میلیون‌ها شهروند و مشکلات حل‌نشده باقی می‌ماند.

وی ادامه می دهد: سایر کلان شهرهای دنیا باید به دنبال راه حل برای مشکلات خود باشند و توانسته اند برخی از مشکلات را حل کنند و دولت ایران به جای اینکه به مشکلات قبلی بیفزاید باید راه حل مناسبی برای کاهش مشکلات تهران بیابد.

در عین حال برخی مطالعات انجام شده در داخل ایران، انتقال پایتخت به مکرون را خطرناک و غیرممکن ارزیابی کرده اند. کارشناسان به ویژه به نگرانی های امنیتی حضور نظامی آمریکا در آب های خلیج فارس، نزدیکی به مرزهای پاکستان و افغانستان و ناامنی در منطقه اشاره کردند. نبود زیرساخت های مناسب و کمبود آب از دیگر مشکلات این پروژه است.

از سوی دیگر اکثر حامیان جابه جایی پایتخت نگاهی اکولوژیکی و طبیعی به این جابه جایی دارند.

مهدی زارع، رئیس مرکز پیش بینی زلزله و استاد گروه لرزه نگاری مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و ساخت و سازهای مقاوم در برابر زلزله در گفت و گو با روزنامه اعتماد در شهریوری 1403 گفت: به دلایلی از جمله خطر زلزله، شدت زلزله. آلودگی هوا، ازدحام بیش از حد و آسیب پذیری شهر در برابر حوادث مختلف، چاره ای جز تغییر پایتخت وجود ندارد، چرا که وضعیت گسل تهران همیشه جدی است.

وی تاکید می کند: علاوه بر موضوع زلزله باید به موضوع آب و محیط زیست تهران نیز توجه شود.

چرا جنوب؟

در روزهای اخیر محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهور و فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت درباره لزوم تغییر پایتخت صحبت کردند. منطقه مکران را ذکر کردند اما نکته خاصی در این منطقه ذکر نکردند.

آقای عارف به مکرون به عنوان یکی از مناطق مورد مناقشه اشاره کرد و گفت: این منطقه مکان مناسبی است و هیچ محدودیتی وجود ندارد. در گذشته مراکز دیگری برای انتقال پایتخت در نظر گرفته شده بود، اما هر کدام محدودیت های خاص خود را داشتند، مثلاً در تامین آب مشکل داشتند یا از مشکلات حاشیه ای دیگر رنج می بردند.

خانم مهاجرانی همچنین با اشاره به اینکه «محل مورد نظر منطقه ماکرون است»، درباره اقدامات انجام شده برای تغییر پایتخت گفت: «دو شورا تشکیل شده است که یکی مشکلات پایتخت را «در نظر می گیرد» و دیگری مشکلات پایتخت را بررسی می کند. او در مورد “اقتصاد دریا محور” کار می کند.

مسعود مزیکیان شهریورماه امسال گفت: چاره ای نداریم جز اینکه مرکز اقتصادی و سیاسی کشور را به سمت جنوب و نزدیک دریا ببریم.

رئیس جمهور در بازدید از قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء(ص) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران گفت: اگر بخواهیم منابع اولیه از جنوب کشور و دریا را تا مرکز ادامه دهیم و تبدیل کنیم. محصولات و ارسال مجدد آنها به جنوب، رقابت پذیری ما را به طور جدی کاهش می دهد.

مکران کجاست؟

مکرون نام منطقه جغرافیایی بین نواحی بین کرمان و رود سند در دوران پس از اسلام است. در بسیاری از متون تاریخی دریای عمان به دریای مکران نیز معروف است.

این منطقه در دوره های مختلف تاریخی دارای حکومت های خودمختار بوده که بخشی از خاک ایران به شمار می رفته است.

«مکران» در منظومه «نبرد کاووس با شاه خاورون» فردوسی نیز آمده است.

در قرن هجدهم، بیشتر این منطقه به مستعمرات امپراتوری بریتانیا در هند ادغام شد که پس از استقلال هند در سال 1948 به پاکستان ضمیمه شدند. این منطقه اکنون شامل گوادر، کیچ و پنجگور است.

در ایران و در نقاط دوم کشور، پس از تصویب قانون ممالک و ولایات در مجلس شورای ملی در سال 1316، استانی به نام مکرون تأسیس شد که شامل بم، بشاهارد، جوسک، میناب و زابل می شد، اما پس از آن. سه ماهه و با تقسیم کشور جدید و ایجاد ده استان، این منطقه به استان هشتم تبدیل شد که شامل شهرهای کرمان، بندرعباس، خوش و زابل که مرکز آن کرمان بود. این مکان در سال 1336 در استان تازه تاسیس سیستان بلوچستان به مرکزیت زاهدان قرار داشت.

ساحل مکرون ایران 900 کیلومتر از بلوچستان پاکستان در غرب تا هرمزگان امتداد دارد و یک منطقه استراتژیک مهم در جنوب شرقی ایران است. این منطقه به دریای عمان و اقیانوس هند متصل است و بندر جوبهار تنها بندر اقیانوسی ایران در آن قرار دارد.

مکران دارای منابع نفت و گاز بوده و به دلیل مجاورت با آب های آزاد بین المللی و قرار گرفتن در خارج از منطقه پرتنش خلیج فارس از اهمیت و موقعیت ژئوپلیتیکی خاصی برخوردار است.

فرصت های قبلی برای تغییر سرمایه

بسیاری از دولت ها به فکر انتقال پایتخت از تهران افتاده اند. برای اولین بار در زمان دولت میرحسین موسوی در چند نقطه از جمله اطراف شهر تفرش مستقر شد که به دلیل ناتوانی مالی دولت و دلایل فنی مختلف متوقف شد.

بعدها در دوره صدارت اکبر هاشمیرفسنجانی در سال 1368 بار دیگر این موضوع مطرح شد اما در نهایت به سمت سازمان تهران کشیده شد. این موضوع در دولت محمود احمدی نژاد نیز بررسی شد. در دی ماه 1392 شورای اسلامی شهر تهران را به انتقال پایتخت سیاسی و اداری به مکان دیگری تصویب کرد، اما حسن روحانی با این طرح مخالفت کرد و گفت رهبر معظم انقلاب باید نظر نهایی را اعلام کنند.

در سال 1392 مرتضی تمدن استاندار تهران گفت که پایتخت اداری باید به شهر پرند در 66 کیلومتری تهران منتقل شود. وی تاکید کرد: واگذاری وزارتخانه ها به شهر جدید پرند به پایان رسیده و 400 هکتار زمین برای واگذاری و استقرار پایتخت اداری در پرند پیدا شده است.

سرانجام در سال 1393 طرح نهایی انتقال پایتخت تصویب و به قانون تبدیل شد.

ورلد اکونومی در سال 2019 به نقل از یک کارشناس گفت: انتخاب مکان بهینه برای پایتخت جدید شامل هفت شرط اصلی است: آب و هوا، منابع آبی، زلزله، ایمنی، امنیت، تراکم جمعیت کم و ظرفیت محیطی. بر اساس این مطالعات، سه دسته شهرها با توجه به فاصله از مرزهای کشور بررسی شدند. شهر همدان به دلیل مرکزیت و امنیت نسبی بهترین گزینه است اما همچنان مشکلات تامین آب وجود دارد. همچنین شهرهایی مانند ساوه و اراک شمالی نیز به دلیل زلزله و مشکلات جوی منتفی شدند.

تغییر پایتخت در سایر نقاط جهان

در قرن های اخیر حدود 77 کشور مانند برزیل، مالزی و قزاقستان پایتخت خود را تغییر داده اند، اما اجرا و نتایج این تغییرات مورد تردید بسیاری از کارشناسان شهری و محیطی قرار گرفته است.

در مورد آخرین جابجایی پایتخت در جهان می توان به هزینه جابجایی پایتخت در اندونزی اشاره کرد که حدود 30 میلیارد دلار برآورد شده است.

جاکارتا، پایتخت فعلی اندونزی، سریعتر از هر شهر دیگری در جهان در حال غرق شدن است. تاکنون 40 درصد از این شهر زیر آب است.

به همین دلیل، دولت اندونزی در حال ساخت پایتخت جدیدی به نام نوسانتارا است. پایتخت جدید در 12 هزار کیلومتری جاکارتا در جزیره بورنئو قرار دارد. با وجود پیشرفت ها، تردیدها در مورد توسعه پایدار این پروژه عظیم و جاه طلبانه همچنان وجود دارد.

ساخت کل شهر 33 میلیارد دلار هزینه دارد و دولت متعهد شده است که یک پنجم این مبلغ را بپردازد. اما دولت اندونزی در جذب بقیه هزینه های سرمایه گذاری خصوصی و خارجی با چالش هایی مواجه است.

محیط بانان نیز از زمان اعلام این پروژه ابراز نگرانی کرده اند. آنها نگرانند که توسعه شهری باعث تخریب محیط زیست و کاهش زیستگاه حیوانات در معرض خطر انقراض شود.